Na Warmii i Mazurach nietrudno natknąć się na zamek. Średniowieczne warownie znajdują się w wielu turystycznych miastach regionu. Nie bez powodu powstała tu samochodowa trasa „Szlakiem Zamków Gotyckich”. W województwie mamy jednak kilka zamków, których na trasie nie ma, a warto je zobaczyć na własne oczy. Jest to między innymi Zamek w Szczytnie. Choć po dawnej budowli zostały wyłącznie ruiny, stanowią cenną atrakcję turystyczną. To właśnie w tym miejscu według powieści Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy”, przetrzymywano legendarnego Juranda ze Spychowa.

Miasto Szczytno

Szczytno to miasto leżące na Mazurach, na obszarze historycznych Prus Górnych. Zlokalizowane jest nad jeziorem Długim (nazywanym również Domowym Dużym) oraz Domowym Małym. Historycy są sporni, skąd wzięła się nazwa Szczytna. Jedna z teorii mówi, że nazwa miasta powstać mogła od słowa „Scithno”, pochodzącego od szczytu, na którym mieściło się niegdyś pruskie grodzisko. Możliwe jednak, że nazwa wywodzi się od nazwy tamtejszego jeziora „Sciten”.

Powstanie zamku

W 1350 roku dzięki komturowi elbląskiego Ortolfi z Trewiru, w Szczytnie powstała drewniano-ziemna strażnica obronna. Ów wielki szpitalnik zakonu krzyżackiego i komtur dziesięć lat później, czyli w 1360 roku wydał dokument, na mocy którego osiemnastu polskich bartników mogło osiedlić się w sąsiedztwie zamku, po północno-wschodniej stronie jeziora Długiego. W ten sposób powstała tam osada zwana Bartną Stroną.

Kolejne 10 lat później, w 1370 roku, drewniany zamek został spalony przez Litwinów pod wodzą księcia Kiejstuta. Na jego miejsce w latach 1370-1380 postawiono nowy, murowany już zamek. Plan budynku był zbliżony do kwadratu, w jego środku umieszczono studnię. Przedzamcze oraz zamek ogrodzone były murami, a także fosą. Zamek oddzielono od przedzamcza dodatkowo murem obronnym. Budynek miał około 40 metrów i wznosił się na wysokość 3 pięter. Wjazd do zamku zaplanowano od strony przesmyku pomiędzy jeziorem Długim i Domowym małym.

Zamek w Szczytnie – dalsze losy

Od 1525 roku, po likwidacji państwa zakonnego, na zamku rezydował starosta książęcy.

W latach 1579-1581 przebudowano go na rezydencję myśliwską, przez co został upodobniony do pałacu. Bliskość puszczy i terenów łownych sprawiła, że przez lata zamek funkcjonował jako kwatera myśliwska.

W XVII wieku zamek pozostawiono bez opieki i od tej pory stopniowo niszczał. Z czasem rozebrano mury oraz wieżę. W XVIII wieku funkcjonowała w nim szkoła. To nie uchroniło go przed kolejnymi rozbiórkami. Niewiele później rozebrano jedno skrzydło w całości oraz górne kondygnacje pozostałych skrzydeł. W 1792 w pozostałościach budynku stworzono magazyny wojskowe, dzięki temu nie rozebrano go całkowicie.

W latach 1936-1937 na terenie podzamcza wybudowano ratusz. Projekt królewieckiego architekta Kurta Fricka nawiązuje stylem do krzyżackiej warowni.

Legendy o tunelu

Szczytno zyskało sławę w Polsce dzięki powieści Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy”, w której miasto się pojawiło. O zamku sporo się mówiło, jednak zostały po nim wyłącznie ruiny, a w miejscu przedzamcza wybudowano ratusz. Wśród mieszkańców zaczęły krążyć legendy o tunelu łączącym zamek z kościołem ewangelicko-augsburskim. Wiadomości o rzekomym tunelu pojawiały się nawet w prasie. Tunelu podczas prac archeologicznych jednak nie znaleziono.

Zamek w Szczytnie obecnie

Niszczejące ruiny w końcu doczekały się lepszych czasów. W ramach projektu „Zamek krzyżacki w Szczytnie — nowy produkt turystyczny na mapie województwa warmińsko-mazurskiego” poddano je rewitalizacji. Podczas prac odkryto fragmenty piwnic i przejść pomiędzy nimi. Obecnie ruiny udostępnione są do zwiedzania. Do dyspozycji zwiedzających są mury, baszta oraz podziemia. Odtworzono również fosę.