Gmina Kalinowo
Urząd Gminy Kalinowo – ul. Mazurska 11 – 19-314 Kalinowo
tel. (0-87) 629 84 15, fax (0-87) 629 84 17
Foto Foto
…500-lecie to dobry czas do głębokiej refleksji. Mieszkali na tej ziemi Jaćwingowie, Prusowie, Polacy i Niemcy. Różne były dzieje tej ziemi. Deptały ją zastępy szwedzkie, tatarskie, rosyjskie. Nie oszczędzały jej wojny, epidemie, pożary.
Dzisiaj, ten najpiękniejszy skrawek Ziemi jest domem naszym i naszych dzieci …
Wójt Gminy Kalinowo
Terra incognita
Mazury to jeszcze wciąż ziemia tajemnicza i nieokreślona, zaszyta na północno-wschodnich krańcach Europy. Czym innym jawi się wakacyjnemu żeglarzowi z południa Polski, czym innym zwiedzionemu ciekawością turyście z innych krajów europejskich, a zupełnie czym innym jej obecnemu mieszkańcowi, którego korzenie wywodzą się najczęściej z obecnych obszarów Litwy, Białorusi i Ukrainy. Do końca XIII stulecia ziemię tę zamieszkiwały plemiona jaćwieskie i pruskie. Języki plemion, tradycje, wierzenia i obyczaje zaginęły w pomroce dziejów i znane są dzisiaj jedynie z nielicznych kronik historycznych, podań, legend oraz opracowań archeologicznych. Owa aura tajemniczości towarzyszy historii tutejszych ludów, które w sposób dramatyczny zeszły z areny dziejów. Dodajmy, że ziemie te okupione zostały męczeńską krwią świętych Wojciecha i Brunona.
Tajemnica osnuwa również mroki średniowiecza. Pasjonującym całą Europę tematem są legendy, którymi obrosła historia średniowiecznych zakonów rycerskich. Do dzisiaj można przecież spotkać poszukiwaczy tajemniczych skarbów zakonnych. Np. po Krzyżakach zostało wiele świadectw materialnych na ziemi mazurskiej. Jest to cały łańcuch istniejących jeszcze, lub pozostających w ruinie, zamków obronnych (wysuniętym najdalej na wschód jest zamek na dawnej wyspie Jeziora Ełckiego, pełniący niegdyś funkcję szpiegowską i obronną) oraz pierwotne założenia architektoniczne miast mazurskich (trakty główne, fosy, mury miejskie), które powstawały przeważnie wokół zamków. Ciekawe jest tu także nazewnictwo geograficzne, przejęte przez Krzyżaków, w którym często wykorzystywano stare nazwy nadane jeziorom, rzekom, powstającym miejscowościom, wywodzące się z języka plemion pruskich (np. Ełk – od dawnego słowa łęg, podmokły teren;
Ślady bytności człowieka na obszarze dzisiejszych Mazur, których południowo-wschodni kraniec zajmuje Kalinowo, datowane są na 12 tysięcy lat. W połowie I tysiąclecia p.n.e. osiedlili się tu Bałtowie Zachodni, przybyli prawdopodobnie znad Dniepru.
W średniowieczu teren dzisiejszych Mazur zamieszkiwało bałtyjskie plemię Jaćwingów. Ich południowo-wschodni odłam – Połekszanie zasiedlali teren Kalinowa i pobliskich wsi.
Po ostatecznej klęsce Jaćwingów w 1283 roku ziemie ich na długi czas opustoszały, stanowiąc przedmiot sporów między państwem krzyżackim a Wielkim Księstwem Litewskim. Spór ten rozstrzygnął ostatecznie traktat melneński z 1422 roku ustalający przebieg granic. W tekście traktatu wspomniano między innymi o Prawdziskach (Preywyski) jako punkcie granicznym.
Pierwsza wzmianka o Kalinowie pochodzi z 1499 roku – dotyczy sporu proboszcza parafii Kalinowo, księdza Macieja o wieś Kleszczewo przyłączoną do parafii Jucha.
Osadnicy Kalinowa pochodzili z pobliskiego Mazowsza. Większość wsi (około 30) na terenie obecnej gminy Kalinowo powstała do 1525 roku. Mogło to wiązać się z tym, że teren gminy był sporny i nawet po traktacie melneńskim rościła do niego pretensje strona polska. Zagospodarowanie tych ziem oddalało niejako pretensje polskie – ostatecznie wyjaśnione przez komisję graniczną (śladem jej działań jest słup graniczny nad rzeką Ełk w Boguszach koło Prostek z 1545 roku).
Foto
Sekularyzacja Prus (1525r.) pociągnęła za sobą zmianę wyznania katolickiego na protestanckie, w Kalinowie nastąpiło ono w 1529 roku, podobnie jak w starszej od Kalinowa parafii Lisewo. Ludność do końca XVI wieku była całkowicie polska.
Rozwój Kalinowa na dług czas zahamował najazd Tatarów. Po bitwie pod Prostkami (8.X.1656r.) odłączyli się oni od wojsk polskich siejąc pożogę i zniszczenie na terenie Prus. W Kalinowie uprowadzili pastora Baranowskiego – (zmarł na galerach na dalekiej Krecie), a straty w ludności były tak duże (ponad 800osób), iż dopiero z końcem XVII wieku Kalinowo potrafiło je wyrównać. Zaledwie osiągnięto stan sprzed najazdu, wieś dopadła – tak jak resztę Mazur – zaraza dżumy, która poprzedzona klęską głodu w 1710 roku w samym tylko Kalinowie uśmierciła 226 osób, w parafii ponad 1000. Ziemie ponownie się wyludniły, próba zasiedlenia osadnikami z Niemiec na terenie gminy Kalinowo nie powiodła się.
Klęski przyhamowują, ale nie zatrzymują rozwoju, w XVIII wieku Kalinowo jest duża wsią kościelną z prawami do jarmarków. W 1800 roku na terenie obecnej gminy istnieją 3 szkoły parafialne i 27 wiejskich. Dużą zasługę w rozwój szkolnictwa wniósł Michał Pogorzelski, pastor parafii Kalinowo w latach 1780-1788, postać niezwykle barwna i oryginalna. Dbał on zarówno o poziom nauczania jak i rozwój sieci szkolnej. Był też autorem wierszy, niektóre z nich zapisywał na marginesach akt kościelnych. Krążące o nim anegdoty przetrwały jego śmierć. Pochowany został na cmentarzu przykościelnym obok zakrystii.
Wiek XIX przynosi zmiany w zarządzaniu i strukturze ludności. Reforma administracji w 1818 roku ukształtowała z małymi wyjątkami kształt obecnej gminy – odpadły Cimochy. Poszczególne zarządzenia władz z 1834, 1873 i 1888 roku doprowadzają do usunięcia języka polskiego ze szkół, choć jeszcze pod koniec XIX wieku 76% ludności w parafii Kalinowo mówiło po polsku, w parafiach Pisanica i Borzymy procent był znacznie wyższy.
Trzykrotne przemarsze wojska rosyjskich w I wojnie światowej spowodowały znaczne straty w Kalinowie i na terenie gminy. Spalono wsie: Skrzypki, Borzymy i Stożne.
Pozostałością walk są liczne cmentarze na których obok siebie leżą żołnierze niemieccy jak i rosyjscy – rzecz nie do pomyślenia w II wojnie światowej. 11 z tych cmentarzy wpisano na listę obiektów objętych ochroną konserwatora zabytków.
Plebiscyt z 1920 roku Polacy przegrali – na terenie gminy tylko 24 osoby opowiedziały się za przyłączeniem do Polski (w powiecie ełckim 44).
W 1924 roku odbudowano spalony w 1914 roku kościół z 1725 roku. Szybką odbudowę zniszczeń wojennych Kalinowo zawdzięcza nie tylko dotacjom napływającym z głębi Niemiec. Również jego pozycja i własne zasoby miały tu pewne znaczenie.
Foto Foto
Kalinowo stanowiło dość istotny punkt przygranicznej wymiany handlowej, znajdowało się bowiem w obrębie strefy przygranicznej – gdzie poruszanie się było ułatwione zarówno w okresie zaborów, jak i w okresie międzywojennym. Mieczysław Orłowicz (międzywojenny autor przewodników turystycznych) nazywa Kalinowo miasteczkiem co ma uzasadnienie zarówno w wielkości – w 1939 roku 670 mieszkańców – jak i prawach do jarmarków, które Kalinowo posiadało od dawna, a w XVIII wieku bydło na jarmarki w Kalinowie przyganiano aż z Podola.
Innym źródłem dochodów mieszkańców, nielegalnym wprawdzie, ale nie bez znaczenia, był przemyt. W zależności od okresu przemycano przez granicę sól, bydło, machorkę, zapalniczki, itp. Skala przemytu była zróżnicowana, zajmowała się nim głównie ludność uboższa dla której stanowił często dość istotne źródło dochodu.
Gmina Kalinowo
Powierzchnia – 285 km2
Lasy – 5.222 ha
Użytki rolne – 19.310 ha
Ludność około – 7,5 tys.
Wójt Gminy: Stanisław Filutowski
Przewodniczący Rady Gminy: Ryszard Wysocki
Skrabnik Gminy: Teresa Dąbrowska
Foto Foto
Nazwa gminy przejęta została od nazwy jej siedziby, to jest wsi Kalinowo. Jej pochodzenie nie jest łatwo jednoznacznie wyjaśnić. “Trudno rozstrzygnąć – pisze znany językoznawca S. Rospond – czy jest to nazwa dzierżawcza od nazwiska “Kalina”, czy też nazwa topograficzna od wyrazu “kalina”- “pagórek”. Należałoby raczej przyjąć tę drugą ewentualność.
Gmina rozpościera się w południowo – wschodniej części Pojezierza Ełckiego. Dominuje tu typowy krajobraz polodowcowy, pełen wzniesień i dolin wypełnionych jeziorami. Region nie posiada szeroko rozbudowanej bazy turystyczno – wypoczynkowej i z tego względu znajdą tu ukojenie turyści szukający ciszy i spokoju. Mogą bowiem w samotności wędrować, wędkować lub odpoczywać nad jednym z licznych jeziorek. Na terenie gminy warto zobaczyć kościoły w Kalinowie, Pisanicy i Prawdziskach, zespół dworski wraz z parkiem w Golubiach (koniec XIX stulecia), zagrodę mazurską w Krzyżewie (z 1810 r.) oraz drewniany dom mazurski w Dorszach. Przez teren gminy wiedzie trasa ełckiej wąskotorówki.
W Golubiach, najstarszej wsi na obszarze obecnej gminy Kalinowo, znajduje się piękny zabytkowy pałac z parkiem. W końcu XIX w. był to obiekt bardzo nowoczesny. Oprócz pałacu i parku znajdowały się tu stajnie (żona hrabiego kochała się w koniach), obora, elektrownia i studnia głębinowa z doskonałą wodą, którą przepompowywano na wierzch stajni, a stamtąd rozprowadzano po całym obiekcie. Jego właściciel, hrabia Stillfried, opuścił majątek nagle w 1928r. (przegrał go prawdopodobnie w karty, albo zabrano mu go za długi) i ślad po nim zaginął. Po wojnie zamek przechodził różne koleje losu. W 1988 r. zrujnowany obiekt wraz z parkiem przejął Stanisław Mieńkowski (prezes Zarządu Mazurskiej Wspólnoty Gospodarczej). Obecnie w golubskim pałacu organizowane są m.in. turnusy rehabilitacyjne dla cukrzyków, osób otyłych, z nerwicą i nadciśnieniem, osteoporozą. Ponadto odbywają się tu szkolenia dla rolników, członków grup producenckich, przedstawicieli izb rolniczych i ODR-ów. Z uwagi na ogromne ilości żab, które koncertują letnimi wieczorami w okolicach pałacu, miejsce to zdobyło miano “żabiego raju”.
Z Jeziorem Golubskim związana jest ciekawa legenda. Podobno Litwini, wracający zimą 1411r. z bitwy pod Grunwaldem, przeprawiali się po zamarzniętej tafli jeziora. Droga była bardzo trudna, ponieważ ciągnęli za sobą zdobyczne działa. Jedno z nich, pokaźnych rozmiarów armata, przełamało lodową taflę i zatonęło wraz z taszczącymi je ludźmi i końmi. Po tym wydarzeniu słychać podobno, każdej mroźnej zimy, a zwłaszcza wieczorną porą, jak załamuje się lodowa tafla, parskają przerażone konie, a z głębin jeziora dobiega metaliczny stukot. W ubiegłym roku ekipa zawodowych nurków prowadziła penetrację dna zbiornika. Jak na razie armaty nie odnaleziono. Przekazy ustne są jednak tak uporczywe, że co roku różne ekipy nurków poszukują zatoniętego działa.
Do najciekawszych atrakcji turystycznych Pojezierza Ełckiego należy, pochodząca z początku naszego stulecia, Ełcka Kolej Dojazdowa, popularnie nazywana “wąskotorówką”. W 1991 roku cały układ przestrzenny wąskotorówki, wraz z taborem, został wpisany do rejestru zabytków. Od tego momentu datuje się kariera turystyczna kolejki. Zaczęły kursować pociągi turystyczne na zamówienia grupowe oraz pociągi specjalne na indywidualne życzenia klientów. Linie obsługują zabytkowe parowozy serii Px-48 i Kp-4.
Linia prowadzi z Ełku, pokonując rzekę Ełk, przesmykiem pomiędzy jeziorami ełckim i Selment Wielki, dalej pomiędzy Selmentem Wielkim a Regielnickim przez Regielnicę i Kałęczyny do Lasek Małych. Tutaj linia rozdzielała się. Jedna trasa prowadzi przez teren gminy Kalinowo i kolejno miejscowości: Sypitki, Pisanica, Romanowo, Borzymy, Dudki, Grądzkie, Kalinowo, Maże, Milewo do Turowa. Jadąc tym szlakiem warto zatrzymać się na 21 kilometrze nad przepięknym J. Nieciecz. Jezioro poprzez szereg oczek łączy się z odnogą J. Rajgrodzkiego – J. Stackim. Poszukiwacze prawdziwych przygód mogą stąd rozpocząć kajakową przeprawę do Biebrzy, Narwi, a nawet dalej do Wisły.
Ciuchcia, sapiąc z wysiłku, niespiesznie toczy się poprzez lasy, malownicze łąki i wzgórza; mija strumienie, jeziora, zatrzymując się na niewielkich wiejskich stacyjkach.
Foto Foto
Rokrocznie na szlakach turystycznych, na szosach i ścieżkach, rzeczułkami, rzekami i jeziorami wędrują miliony ludzi – a celem tych wędrówek są przeżycia turystyczne, poznawanie kraju, poznawanie reliktów przyrody i zabytków. Tysiące ludzi w tych wędrówkach przemierza także teren gminy Kalinowo. Ruch turystyczny staje się, obok rolnictwa, ważnym czynnikiem rozwoju, szansą gospodarczą, która tkwi w możliwości wykorzystania ruchu turystycznego dla zagospodarowania atrakcyjnych turystycznie terenów i stworzenia miejscowej ludności warunków zatrudnienia i zwiększenia dochodów.
Szlaki kajakowe
Szlak mazursko-augustowski: Olecko, jez. Olecko – rzeka Lega – jez. Selmęt Wielki – rzeka Małkin – jez. Stackie – jez. Rajgrodzkie – rzeka Jerzgnia – Kanał Augustowski – Augustów.
Jest to najdłuższy szlaki kajakowy wiodący przez Ziemię Ełcką. Rozpoczyna się on w Olecku nad jeziorem Olecko i prowadzi dalej kilkunastokilometrowym odcinkiem bardzo krętej Legi do jeziora Selment Wielki. Dalszy ciąg szlaku to rzeka Małkin, Jezioro Stackie, a następnie Rajgrodzkie. Z Rajgrodu rzeką Jegrznią, przecinając jezioro Dreństwo, płyniemy przez dziewicze tereny bagien Kuwasów i Kanałem Augustowskim do Augustowa. Najczęściej jednak wędrówkę kajakową tym szlakiem rozpoczynają turyści w Szeligach koło Ełku. (Szlak w części po wodach gminy Kalinowo)
Pisanica – jez. Nieciecz – ciek wodny – jez. Głębokie – jez. Błotniste – jez. Sernik – jez. Stackie – rzeka Małkin – jez. Selmęt Wielki.
Szlak bardzo malowniczy, ale trudny. Z jeziora Nieciecz prowadzi on przez duży kompleks lasów sosnowych, by następnie ciekiem wodnym przez tzw. “oczka leśne” jezior: Głębokiego, Błotnistego, Okrągłego, Sernika, Romanowa wpłynąć do Jeziora Stackiego. Stąd w górę rzeki Małkiń przez jezioro Selment Wielki do Szelig. (Szlak w większości po wodach gminy Kalinowo)
Gospodarstwa agroturystyczne
Pensjonat “Dudek” – Łoje 19-312 Pisanica tel. (0-87) 610 23 81
Tadeusz Suchański – Makosieje 9 tel. (0-87) 629 83 48
Magdalena Świątecka-Wilk – Makosieje tel. (0-87) 629 83 52
Jadwiga Wiercińska – Kalinowo tel. (0-87) 629 84 19
Jasińska Alicja – Lisewo 19-313 Borymy tel. (0-87) 629 82 21
Tereny do zagospodarowania turystycznego
była Szkoła Podstawowa w Staczach (budynek szkoły, budynek gospodarczy na działce o pow. 0,48ha)
Baza noclegowa
Ośrodek Kolonijny (sezonowy), Skrzypki, 19-313 Borzymy tel. (0-87) 629 82 94
Ośrodki Kultury i Sportu
Ośrodek Sportów Wodnych w Staczach
Gminny Ośrodek Kultury 19-314 Kalinowo tel. (0-87) 629 85 25
Gminna Biblioteka Publiczna 19-314 Kalinowo tel. (0-87) 629 84 35
Gastronomia
Restauracja “Kalinka” – 19-314 Kalinowo tel. (0-87) 629 84 23
Zabytki na terenie gminy
Zespół dworski – park w Golubiach
Kościół w Kalinowie I poł. XXw.
Kościół w Prawdziskach z 1921r.
Kościół w Pisanicy z 1894r.
Dom drewniany mazurski w Dorszach II poł. XIXw.