Jeżeli choć trochę interesuje Cię historia, a przede wszystkim ciekawostki Drugiej Wojny Światowej, Wilczy Szaniec, czyli kwatera Adolfa Hitlera powinna być Twoim obowiązkowym punktem na mapie podczas wizyty na Mazurach.

Dlaczego Wilczy Szaniec powstał na Mazurach?

Powodów takiej decyzji jest wiele.

• Spora odległość od dużych miast.
• Jeziora Mazurskie stanowiły barierę dla wojsk lądowych.
• Kwatera była położona w pobliżu granicy sowieckiej, a Hitler chciał przebywać blisko frontu.
• Kwatera leżała niedaleko szlaków komunikacyjnych.
• Istniejąca linia kolejowa ułatwiała komunikację.
• Prusy Wschodnie należały wówczas do tzw. rejonów umocnionych okopami przeciwpancernymi. Twierdze zapewniające bezpieczeństwo znajdowały się m.in. w Giżycku, Toruniu, czy Pilawie.

Wobec tego kwaterę Wilczy Szaniec zaczęto budować w listopadzie 1940 roku. Chcąc ukryć przed społeczeństwem plany III Rzeszy, służba bezpieczeństwa puściła w eter informację, że ruszyły prace, których celem jest zbudowanie zakładów chemicznych „Askania”. W czerwcu 1941 roku kwatera Hitlera była już w pełni gotowa. Powstało 200 obiektów na terenie 250 ha.

• Schrony przeciwlotnicze
• Budynki z betonu i cegły
• Baraki drewniane
• Dwa lotniska
• Dworzec kolejowy
• Bunkry
• Zapora minowa
• Urządzenia klimatyzacyjne

i wiele innych budowli, które zbudowano po to, aby Hitler mógł z nich dowodzić wojskiem walczącym ze Związkiem Radzieckim. Podczas wojny, to właśnie na Mazurach zapadały najważniejsze decyzje, które odgrywały kluczową rolę w przebiegu II Wojny Światowej.

Hitler i jego miejsca w Wilczym szańcu

Pod koniec czerwca 1941 roku, ponad trzy miliony żołnierzy niemieckich przekroczyło granicę ZSRR, co w późniejszym czasie poskutkowało klęską III Rzeszy, w tym samego Adolfa Hitlera.

Dla Adolfa Hitlera i Naczelnego Dowództwa Wojsk Niemieckich Wilczy Szaniec był idealnym miejscem, który w razie ewentualnej porażki zapewniał im bezpieczeństwo oraz pozwalał kierować działaniami wojennymi na wschodzie.

Adolf Hitler pierwszy raz do Wilczego Szańca zawitał 24 czerwca 1941 roku. Od tamtego momentu, z niewielkimi przerwami stacjonował tam aż do 20 listopada 1944 roku. W sumie najważniejszy wódz III Rzeszy spędził na Mazurach około 800 dni.

Jego codzienne życie w Wilczym Szańcu koncentrowało się wokół narad, które zwykle rozpoczynały się o godzinie 12, 18, oraz o północy.

Cały obszar podzielono na trzy strefy bezpieczeństwa. Przestrzeń była tajnie strzeżona i umiejętnie ukryta. Pieczę nad personalnym bezpieczeństwem Hitlera trzymała Służba Ochrony Państwa-RSD, Batalion Ochrony Wodza-FBB oraz inne jednostki SS i Policji. Domowy mir mieszkańców i gości Wilczego Szańca zapewniały usytuowane na schronach samoloty pancerne, pola minowe oraz zasieki z drutu kolczastego. Dodatkowo na całym terenie funkcjonowały posterunki zarówno stałe, jak i ruchome.

Schrony Hitlera

Na terenie Wilczego Szańca w pierwszej strefie, pod drzewami znajdowały się bunkry. Były to umocnione zabudowania, które nie posiadały okien, a kształtem przypominały prostokątne bloki betonowe, które zawężały się do góry. Ze względu na bezpieczeństwo do wnętrza bunkrów prowadziło kilka wejść. Co ciekawe, bunkry miały kilka kondygnacji, a poszczególne piętra były wyposażone w windy i inne udoskonalenia, które wpisywały się w dość skomplikowany jak na tamte czasy, system bezpieczeństwa.

Kwatera Hitlera

Sama kwatera Hitlera, mająca zapewnić kanclerzowi bezpieczeństwo miała ściany z żelbetonu o grubości 8 metrów oraz system tuneli, którymi można było w każdej chwili uciec. Jest to najpotężniejszy budynek, którego ruiny można podziwiać na obszarze Wilczego Szańca..

Pierwsza strefa Wilczego Szańca

Na północ od linii kolejowej znajdowała się tzw. pierwsza strefa Wilczego Szańca, na terenie której turyści najdłużej zatrzymują się obok kwatery Hitlera. Na tym obszarze usytuowane były również schrony Dr Dietricha, Keitla oraz Bormana.

Oprócz obowiązków, generałowie chętnie szukali rozrywki, której w ośrodku nie brakowało. W pierwszej strefie można znaleźć m.in. kasyno nr. 1, gdzie najważniejsi dowódcy III Rzeszy spędzali wolny czas i próbowali zapomnieć o wojnie oraz obowiązkach, które czyhały ich w związku działaniami zbrojnymi odbywającymi się na froncie wschodnim.

Kasyno do 1942 roku było też miejscem, w którym posiłki spożywał Adolf Hitler.

W pierwszej strefie można zwiedzić też dwie herbaciarnie, kotłownie, saunę, centralę telefoniczną, żelbetonowe i ceglane budowle Göringa, kasyno nr 2., oraz wydział personalnych wojsk lądowych i siedziby dostosowane dla lekarzy.

Druga strefa

Na południe od szosy łączącej Kętrzyn z Węgorzewem zlokalizowana była druga strefa. Na tym obszarze mieszkali oficerowie sztabowi. Dlatego w granicach II strefy znajdowały się takie budynki, jak urzędy, obiekty infrastruktury technicznej (schron łączności, basen przeciwpożarowy), czy siedziby, w których pracowali przedstawiciele sił zbrojnych.

Zwiedzając drugą strefę, aktualnie możesz zobaczyć m.in. następujące obiekty.

• Budynek przedstawiciela Ministerstwa spraw zagranicznych
• Budynek przedstawicielstwa wojsk lotniczych OKL
• Budynek marynarki wojennej
• Bunkier ogólnego użytku
• Hotel Batalionu Hitlera
• Centrala dalekopisowa

Trzecia strefa

Trzecia strefa to głównie obiekty znajdujące się w pobliżu szosy, a także na peryferiach Wilczego Szańca.

Trzecia strefa była ściśle wyposażona w urządzenia zabezpieczające, które były powierzone głównie elitarnej Gwardii Przybocznej Hitlera oraz wybranym żołnierzom z szeregów „Großdeutschland”.

Ciekawostka dla zwiedzających

Tajny raport NKWD z 22 lutego 1945 r. podał, że w centralnym punkcie trzeciej strefy zlokalizowany był największy schron, w którym ukrywał się Hitler.

Wysadzanie Wilczego Szańca

22 listopada 1944 roku feldmarszałek Wilhelm Keitel wydał rozkaz zniszczenia Wilczego Szańca, pod kryptonimem: „Wysadzenie Wyspy”. Według świadków wybuchy przyczyniły się do zniszczeń majątków pobliskiej ludności cywilnej. Popękane szyby w oknach domów mieli nawet mieszkańcy Kętrzyna, oddalonego od miejsca zdarzenia 7 kilometrów.

Dwa dni przed wybuchem, Adolf Hitler bezpowrotnie opuścił Wilczy Szaniec, ponieważ front był wystarczająco blisko Wielkich Jezior Mazurskich. III Rzesza na czele z Hitlerem wciąż jednak miała nadzieję na zwycięstwo, dlatego tego samego dnia z obiektu wywieziono całą dokumentację i ważniejsze urządzenia.

Wilczy Szaniec po II Wojnie Światowej

Oddziały armii czerwonej po zajęciu centrum kwatery, miały niemały problem związany z rozminowaniem terenu. Gęstość minowania była tak duża, że kilka dni później Związek Radziecki do działań zatrudnił najlepszych sowieckich saperów.

Na terenie obiektu znaleziono aż 9 rodzajów min, z czego tylko 4 należały do typowego uzbrojenia niemieckiego. Niestety wiele min nie dało się rozbroić w prosty i bezbolesny sposób. Na przykład miny, które były ukryte w opakowaniach szklanych, ówczesne urządzenia saperskie nie wykrywały. To skutkowało, że podczas działań saperskich ginęło mnóstwo ludzi.

Po wielu tragediach z udziałem saperów, zdecydowano likwidować pola minowe za pomocą materiałów wybuchowych. Rozminowania pola minowego długości około 10 km i szerokości 100 m otaczającego kwaterę, podjęli się polscy saperzy. Ich akcja zakończyła się sukcesem.

Druga próba rozminowania

W 1952 roku Ciężka Brygada Saperów z Kazunia rozszyfrowała system minowania i „zdjęła” 1100 min, które były w większości przeciwpiechotne. Następnie kompania saperów por. Widłaka przy pomocy prawie 13 ton materiałów wybuchowych zdetonowała 1740 min przeciwpancernych i przeciw transportowych, a także 4226 min przeciwpiechotnych.

Ciekawostką jest fakt, że polscy saperzy ziemie orne we wschodniej części obiektu oczyszczali za pomocą traktora bez traktorzysty.

Ogółem polski 2 Batalion Saperów zdetonował ponad 30 tys. min. Podczas prac zginęło dwóch saperów.

Następnie wysadzaniem min na terenie Wilczego Szańca zajął się 5 Batalion Saperów, a także dwa plutony szkolne pod dowództwem mjr. Gruka. Na przełomie kwietnia i maja 1955 roku saperzy 5 BSap rozminowali około 18 tys. min.

Podczas prac, największy problem sprawiały tzw. miny skaczące, które po zahaczeniu rozrywały się na wysokości około 1 metra i celowały w poruszających się w pobliżu ludzi.

Kwatera Hitlera – nieszczęśliwe wypadki

3 października 1946 roku Józef Świdziński, który był miejscowym osadnikiem nie zważając na niebezpieczeństwo oraz zakazy, postanowił wejść na teren Wilczego Szańca w celu odnalezienia zaginionych koni. Podczas akcji mieszkaniec stanął na minę, która boleśnie go zraniła.

Akcja ratunkowa, polegająca na uwolnieniu z minowej zasadzki Józefa Świdzińskiego również zakończyła się tragedią. Na miejscu zginęło wówczas sześć osób: Józef Świdziński, dwóch członków jego rodziny oraz trzech milicjantów.

Historyczne daty, istotne dla zwiedzających

20 lipca 1944 – próba zamachu na Adolfa Hitlera

Mimo, że teren ogrodzony był przebiegającym w dwóch rzędach wysokim płotem z drutu kolczastego, wzmocniony drucianymi zasiekami, a na płotach powieszone były miny sygnalizacyjne z drutu kolczastego, 20 lipca 1944 roku, pułkownik Claus hrabia Schenk von Stauffenberg przemycił bombę na teren kwatery. Co prawda, zamach przeprowadzony przez von Stauffenberga zakończył się klęską, to jednak tamto wydarzenie zaburzyło pewną mrzonkę dotyczącą bezpieczeństwa opisywanego miejsca.

20 lipca 1992

W 50. rocznicę zamachu na Hitlera na terenie Wilczego Szańca odbyła się ceremonia odsłonięcia pamiątkowej tablicy poświęconej osobie Clausa von Stauffenberga .W uroczystości uczestniczyło Jego trzech synów.

17 października 2003

Jesienią 2003 roku postanowiono upamiętnić bohaterską postawę saperów, dzięki którym na terenie Wilczego Szańca jest dostępne legalne zwiedzanie.

17 października odsłonięto tablicę upamiętniającą saperów, którzy zginęli podczas prac polegających na rozminowaniu kwatery. Przy tablicy można zobaczyć atrapy min betonowych, które swoim wyglądem przypominają oryginalne miny dostępne w Muzeum Owczarni.

Rok 1968

Mało kto wie, że pod koniec lat 60. na terenie Wilczego Szańca nakręcono epizod (scena zamachu na Adolfa Hitlera) filmu pt. „Wyzwolenie” w reżyserii Jurija Ozierowa.

Wilczy Szaniec – zwiedzanie w punktach

Muzeum „Wilczy Szaniec”, czyli ośrodek edukacji historyczno przyrodniczej w latach 2011-2020 zwiedziło około 3 miliony turystów.

Trudno się dziwić, ponieważ pomimo wielu zniszczeń, ruiny „Hitlera wilczy” to idealne miejsce do zobaczenia historii armii Führera na własne oczy.

Dziś każdy obiekt, aby ułatwić zwiedzanie oznaczony jest numerem. Warto trzymać się poniższej numeracji, żeby nie zboczyć z trasy i zobaczyć na Wilczym Szańcu jak najwięcej obiektów historycznych, które w latach 40. dla wielu żołnierzy hitlerowskich Niemców stanowiły świętość

Numeracja obiektów

1. Pomieszczenia biurowe i mieszkalne gwardii przybocznej Hitlera
2. Gwardia przyboczna i służby bezpieczeństwa Rzeszy
3. Awaryjny generator prądu
4. Bunkier
5. Budynki szefa prasy dra Otto Dietricha
6. Barak Speera, mapiarnia, miejsce nieudanego zamachu na Hitlera z 20 lipca 1944
7. Służba bezpieczeństwa Rzeszy
8. Schron dla gości
9. Gwardia przyboczna Hitlera
10. Budynek służb stenograficznych
11. Służba bezpieczeństwa, dowódca służby bezpieczeństwa
12. Węzeł łączności, centrale dalekopisowa i telefoniczna
13. Garaże
14. Kierowcy
15. Kino
16. Kotłownia
17. Przedstawiciele przy kwaterze: Bodenschatz, Hewel, Voss, Wolff, Fegelein, Dr Morell
18. Magazyn żywności
19. Dom Martina Bormanna, osobistego sekretarza Hitlera
20. Schron przeciwlotniczy Bormanna i jego personelu
21. Osobista adiutantura Hitlera i Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, urząd personalny Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu
22. Kasyno II
23. Gen. Alfred Jodl, szef sztabu (WFA/WFSt) Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu
24. Basen przeciwpożarowy
25. Pomieszczenia służbowe przedstawicielstwa ministerstwa spraw zagranicznych
26. Dr Fritz Todt, a po jego śmierci Albert Speer
27. Hotel gwardii przybocznej Hitlera
28. Schron przeciwlotniczy ogólnego użytku z działami przeciwlotniczymi i karabinami maszynowymi na dachu
29. Kasyno I
30. Druga herbaciarnia
31. Feldmarszałek Wilhelm Keitel – szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu
32. Stara herbaciarnia
33. Dom Hermanna Göringa marszałka Rzeszy
34. Schron przeciwlotniczy Göringa ze stanowiskami dział przeciwlotniczych, karabinów maszynowych oraz reflektorów
35. Przedstawicielstwo naczelnego dowództwa Luftwaffe
36. Przedstawicielstwo naczelnego dowództwa marynarki
37. Bunkier Hitlera, ze stanowiskami dział przeciwlotniczych (niebieski obiekt w kształcie krzyża)
38. Linia kolejowa Kętrzyn – Węgorzewo
    

Wilczy szaniec – lokalizacja

Wilczy szaniec mieści się w lesie gierłoskim, na wschód od położonej na skraju lasu wsi Gierłoż i 8 km na wschód od Kętrzyna.