Zamek Krzyżacki w Barcianach jest jednym z ciekawszych obiektów militarnych epoki średniowiecza w północnych mazurach. Jego historia jest bogata i długa, dziś trzyma się nieźle… jednak nadal wymaga gruntownego remontu.

Zamek w Barcianach – Historia

Czasy przed krzyżakami

Zanim tereny okoliczne Barcian trafiły w ręce Zakonu Krzyżackiego, zamieszkiwane były przez pruskie plemię Bartów. Bartom kulturowo było bliżej do kultury sambijskiej niż galindzkiej. Ta zaczynała się już w obecnym powiecie węgorzewskim.

Gród znajdujący się w Barcianach był głównym ośrodkiem plemienia, od którego też pochodzi nazwa wsi Barciany i miasta Bartoszyce.

Innymi miejscowościami znajdującymi się na terenie byłej Barcji są Kętrzyn, Reszel, Lidzbark Warmiński, Srokowo czy Korsze.

Początki krzyżackiego osadnictwa

Wspomniany gród pod koniec XIII wieku został zdobyty przez wojska zakonu krzyżackiego. Ci na jego miejscu wybudowali strażnicę. Jej obecność po raz pierwszy odnotowano w 1311 roku i nie wiadomo, gdzie dokładnie się znajdowała. Najprawdopodobniej na wschód od obecnej warowni, w miejscu późniejszej przyzamkowej osady.

Jednak już w 1320 roku, gród został zdobyty i spalony przez Prusów. Równie szybko co została utracona, na powrót trafiła w ręce krzyżackie.

Drewniana strażnica

Już w pięć lat później, bo w 1325 roku stała tu drewniana warownia o nazwie Bartinburg, a sama osada szybko się rozwijała i w 1349 roku stała się siedzibą wójta, a następnie prokuratora. Ostatecznie zamek w Barcianach pełnił centrum dóbr ziemskich zarządzanych przez komtura.

Murowana warownia

Z biegiem czasu miejscowość zyskiwała na znaczeniu i postanowiono zbudować tutaj murowane konstrukcje obronne. Do budowy zamku murowanego przystąpił ówczesny wójt zakonny. Najpierw, decyzją Wielkiego Mistrza Zakonnego, Winrycha von Kniprode utworzył tu komturstwo, a następnie postanowił wybudować duży, murowany zamek.

Prace nad konstrukcją rozpoczęto w 1377 roku, a zakończono w 1390 roku. Prace prowadzono pod okiem „magistra Winricusa”.

Pierwsza i druga przebudowa

Pierwszą poważną przebudowę zamek w Barcianach przeszedł na rozkaz Mistrza von Kniprode. Podwyższono skrzydło wschodnie oraz rozbudowano w stronę dziedzińca skrzydło północne.

Druga przebudowa miała miejsce po 1385 roku i dotyczyła zwiększenia funkcji obronnych zamku w Barcianach za pomocą dodania kondygnacji obronnej, wzniesiono także basztę ogniową.

Wojna trzydziestoletnia

W trakcie wojny trzydziestoletniej zamek został zniszczony. Dokładnie w 1455 roku. Jednak dużym nakładem pracy dość szybko go odbudowano.

Po wojnie tracił coraz bardziej na znaczeniu militarnym, jednak nie jako centrum handlowe. XVI wiek to z kolei całkowita utrata znaczenia militarnego.

Czasy współczesne

Ostatnie przebudowy wykonano w XIX i XX wieku. W 1915 roku wybuchł tu pożar, który strawił znaczne części zamku. Warownie odbudowano po dwóch latach.

Po II Wojnie Światowej utworzono w nim PGR. A od 2016 roku jest wystawiony na sprzedaż.

Zamek krzyżacki w Barcianach – Architektura

Zamek w Barcianach to zamek w stylu gotyckim. Pierwotnie planowano zbudować twierdzę jako budowlę konwentualną, a więc budynek na rzucie zbliżonym do kwadratu z czterema skrzydłami ten samej lub podobnej wysokości otaczające dziedziniec z krużgankami. Zazwyczaj umiejscawiane na niewielkim wzniesieniu.

Zamki konwentualny były zamkami typowymi dla krzyżackiego budownictwa militarnego.

Niestety budowa zamku mocno się przedłużała, zatem finalnie zrezygnowano z tych planów i ostatecznie powstała budowla z dwoma skrzydłami i murem od strony południowej i wschodniej. Całość zamknięta była w kwadrat o rozmiarach 55 x 58 metrów.

Dopiero później dobudowano trzecie skrzydło.

Położenie zamku

Zamek w Barcianach został usytuowany na niewielkim wzniesieniu otoczonym bagnami Liwny. Co znacznie utrudniało przedarcie się pod mury obronne zamku dla potencjalnych agresorów.

Bryła i plan zamku

Zamek w Barcianach wybudowano na planie czworoboku z dwuspadowym dachem. Ten oparty został na krótszych ścianach na gotyckich szczytach, zdobionych blendami w układzie piramidalnym. Od strony, na której składały się z dwóch narożnych baszt.

Wschodnie skrzydło zamku

Niezwykle istotna była strona wschodnia. Nie dość, że znajdowała się tutaj cylindryczna narożna baszta – z której dziś ostały się pozostałości – wysunięta na przedpole, to dodatkowo ulokowane było tutaj przedzamcze.

Dziedziniec wewnętrzny zamku

Dziedziniec wewnętrzny najprawdopodobniej otaczały wielokondygnacyjne skrzydła, z których najstarsze wzniesiono od 1325 roku do przełomu XIV i XV wieku. Od ostatniej strony dziedzińca, zamknięto go za pomocą muru południowego. Znajdował się na nim krużganek. Na środku dziedzińca umiejscowiono studnię.

Skrzydło zachodnie zamku w Barcianach

Skrzydło zachodnie najpierw wzniesiono jako mur, a następnie rozbudowano do pełnoprawnego skrzydła. Z czasem zaczęło pełnić funkcje magazynowo – obronne.

Na parterze usytuowano izdebki gospodarcze, miejsce zajmowały pomieszczenia gospodarcze, segmenty folwarczne.

Pomieszczenia zamkowe

Zamek mieścił lokale mieszkalne, kuchnię, browar, stajnię, refektarz, zbrojownię, istniała również w części północnej czteroprzęsłowa kaplica przekryta sklepieniami gwiaździstymi, z kolei tuż nad zamkową kaplicą znajdowały się reprezentacyjne pomieszczenia. Sama kaplica miała zamknięte trójboczne prezbiterium.

Stan obecny zamku

Zamek w Barcianach – mimo licznych przebudów i wielu zawirowań wojennych zachował się niemal w stanie oryginalnym. I nadal stanowi niesamowity przykład w krzyżackiej architekturze militarnej.

Obecnie zamek wymaga gruntownego remontu. Podjęto prace restauracyjne, jednak prace postępują powoli, a sam zamek nie jest udostępniony dla zwiedzających.