Mamerki, a dokładnie Kwatera Główna Niemieckich Wojsk Lądowych (OKH) to ukryte w gęstwinie lasu, monumentalne budowle. Budowle pamiętające ciekawe i straszne zarazem, czasy II Wojny Światowej. Dlaczego warto odwiedzić to miejsce?

Dlaczego warto odwiedzić Mamerki?

Walorów historycznych nie da się nie dostrzec. To właśnie Mamerki stanowiły centrum dowodzenia słynnej Operacji Barbarossa, a więc uderzenia nazistowskich Niemiec na ZSRR. Tu Erwin Rommel, słynny „Lis Pustyni” spotkał się po raz pierwszy z nie mniej znanym generałem Erichem von Mansteinem. Mamerki też były odwiedzane przez liczne znane osobistości świata politycznego państw osi. W tym Benito Mussoliniego czy Miklosa Horthy.

Obecnie znajdziesz tutaj wiele atrakcji takich jak wieża widokowa, Muzeum II Wojny Światowej, replikę U-Bota, odtworzoną ze skrupulatnością Bursztynową Komnatę czy wreszcie kilkadziesiąt bunkrów z czasów II Wojny Światowej.

Mamerki- jak dojechać?

Mamerki znajdują się zaledwie 8 kilometrów od Węgorzewa. Można do nich dojechać, poruszając się drogą wojewódzką nr. 650 łączącą Węgorzewo i Kętrzyn. Trasą od strony Węgorzewa należy minąć plażę w Przystani i na pierwszym rondzie skręcić w lewo. Jadąc od strony Kętrzyna, poprowadzi nas ta sama droga. Przejeżdżamy przez Leśniewo, następnie na obu rondach skręcamy w prawo.

Hitlerowcom zarzucić można wiele, ale malowniczego doboru lokalizacji swojej kwatery głównej nie można im odmówić. Mamerki czy też OKH Mauerwald leżą w pięknej okolicy. Północną granicę kompleksu bunkrów wyznacza Kanał Mazurski, wschodnią jezioro Mamry, a zachodnią istniejąca do dziś nitka kolejowa łącząca Kętrzyn z Węgorzewem (kursują na niej obecnie tylko drezyny oraz kolej turystyczna).

Obecnie bunkry są zatopione w leśnej gęstwinie, nie inaczej było podczas II Wojny Światowej. Las dawał żołnierzom bezpieczne schronienie i pomagał kamuflować obecność licznego przecież garnizonu i kilkuset budynków. Obiekty te są uznawane za najlepiej zachowane fortyfikacje z II Wojny Światowej na mazurach.

Jak budowano Mamerki?

Budowę „Mamerek” prowadzono mniej więcej w tym samym czasie, co nie tak odległy „Wilczy Szaniec”. Mieściła się na terenie dóbr należących do dobrze znanych w regionie rodziny Lehndorff. Do nich należał ówcześnie również Pałac w Sztynorcie.

Prace rozpoczęto od rozpoznania terenu. Owego rozpoznania dokonała we wrześniu 1940 roku grupa oficerów Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych Oberkommando des Heeres (OKH). Plan budowy zostaje szybko zatwierdzony przez ojca pierwszych zwycięstw nazistów na froncie wschodnim, generała Franza Haldera, a więc Szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych III Rzeszy.

Za prace budowlane odpowiedzialna została Organizacja Todt, zatrudniająca, często przymusowo, robotników i inżynierów z krajów okupowanych. Sam Fritz Todt – założyciel OT-zamieszkiwał w „Wilczym Szańcu” i zginął w wypadku lotniczym niedaleko lotniska kętrzyńskiego.

Organizacja już wcześniej była zobowiązana odpowiedzialna za wykonanie prac przy obiektach wojskowych i innych wymagających dużej siły roboczej takich jak np. przy budowie Kanału Mazurskiego, Linia Zygfryda czy Wał Atlantycki. Nie działała jednak pod własnym szyldem, a wykorzystała przykrywkę w postaci firmy Chemische Werke „Aksania”. W pracach wzięło udział 2000 robotników nie tylko z OT, ale również z okolicznych firm budowlanych w tym z Węgorzewa.

Do 1 maja 1941 roku na powierzchni 250 ha wybudowano 200 różnego rodzaju obiektów, w tym 34 żelbetonowe bunkry, dwa ciężkie schrony przeciwlotnicze oraz wiele murowanych i drewnianych. Kompleks jednak był rozbudowywany cały czas i budowa trwała aż do roku 1944.

Oficjalnie Sztab Generalny OKH przeprowadził się nad jezioro Mamry 15 maja 1941 roku. Sześć dni później (21 maja 1941) w ślad za nim poszedł rzut polowy Sztabu Generalnego. 23 czerwca do Mamerek przybył generał pułkownik Franz Halder, a dzień później naczelny dowódca wojsk lądowych feldmarszałek Walther von Brauchitsch.

Co mieściło się w OKH Mauerwald

Kwatera Główna Wojsk Lądowych w Mamerkach mimo swojej nazwy miała ograniczony wpływ na działania wojenne na wszystkich frontach. Jej znacznie zmalało zwłaszcza w momencie, kiedy Adolf Hitler przejął dowodzenie nad Wehrmachtem. Podczas swojego krótkiego czasu funkcjonowania odpowiadała głównie za działania na froncie wschodnim.

Łącznie w budynkach Kwatery Głównej mieszkało około 1500 osób. W tym 40 generałów oraz 60 funkcjonariuszy tajnej żandarmerii polowej i agentów Abwehry. Najważniejszymi mieszkańcami byli oczywiście dowódcy. W strefie „Fritz” swoje kwatery mieli między innymi feldmarszałek Walther von Brauchitsch, gen. płk Franz Halder-szef Sztabu Generalnego OKH, gen. płk Friedrich Paulus, gen. Bodwin Kietel, czy szef Oddziału Operacyjnego Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych gen. Adolf Heusinger. Przebywali tu czasowo zagraniczni Attache Wojskowi tacy jak fiński generał Paavo Talvela, japoński generał Ichirō Banzai czy węgierski generał Vasvary.

Od 25 września 1941 roku do 3 maja 1945 komendantem OKH był generał Walter von Gundel. A dowódcą batalionu wartowniczego major Mathes.

W ramach kompleksu działał:

• Oddział Centralny,
• Oddział I Operacyjny odpowiadający za całość walk na wschodzie,
• Oddział II Organizacyjny
• Oddział XII-Obce Armie „Wschód”
• Oddział Attache Wojskowych
• Zarząd Personalny OKH
• Generalicja Rodzajów Wojsk przy Naczelnym Dowódcy Wojsk Lądowych piechoty, artylerii, łączności, inżynieryjnych, chemicznych, lotnictwa, marynarki wojennej, wojsk szybkich; wraz ze.swoimi sztabami roboczymi. Sztab Generalny Wojsk Lądowych kierował wyłącznie walkami na Froncie Wschodnim.
• Poczta
• Kasyno wojskowe
• Służba Transportowa
• Oddział Łączności
• Batalion Wartowniczy Wehrmachtu
• Izba Chorych
• Kino
• i wiele więcej

Kwatera w Mamerkach działała pod kryptonimem „Anna” i była podzielona na trzy strefy: „Fritz”, „Quelle” oraz „Brigitten-Stadt”, czyli doskonale znane Miasto Brygidy.

Strefa „Miasto Brygidy”

Najbardziej znaną częścią kompleksu w Mamerkach jest Miasto Brygidy. Leży ono na południe od strefy Fritz i na lewo od drogi Pniewo-Przystań.

W czasie II Wojny Światowej stanowiło najważniejszy węzeł łączności, który znajdował się w bunkrach 28 i 30 połączonych ze sobą 30-metrowym tunelem, gdzie dziś mieści się Muzeum II Wojny Światowej.

Znajdowały się tu także obiekty usługowe takie jak budynek poczty, izba chorych, służby pomocnicze łączności, służby pomocnicze obsługi sztabu, schron oraz kantyna łącznościowców. Znajdowało się tu również kino, w którym dziś mieści się Muzeum Tajnej Broni III Rzeszy, replika U-Boota oraz wystawa poświęcona Kanałowi Mazurskiemu.

Strefa „Quelle”

W dosłownym tłumaczeniu „Quelle” oznacza “Źródło, a sama strefa była siedzibą Generalnego Kwatermistrzostwa OKH. Położona była w lesie między drogą Pniewo – Przystań, a jeziorem Mamry.

Na jej terenie znajdowały się liczne obiekty budowlane, w tym dwa schrony typu ciężkiego. Jeden z nich użytkowany był przez generała Urlicha Lissa – szefa Oddziału Obce Armie „Zachód”. Drugi z nich zajmował generalny kwatermistrz OKH generał Eduard Wagner.

Strefa „Fritz”

Swoją nazwę zawdzięcza królowi Prus w latach 1740-1786 Fryderykowi II Hohenzollernowi. Strefa ta znajdowała się po lewej stronie szosy Kętrzyn-Węgorzewo.

W strefie „Fritz” znajdowały się przede wszystkim sztaby dowodzenia np. piechoty, lotnictwa, czy artylerii. Przede wszystkim mieściło się tu Sztab Generalny Wojsk Lądowych OKH. Poza tym znajdowały się tutaj:

• Szef Sztabu Generalnego gen. Franz Halder do 24 września, po nim gen. Kurt Zeitzler do 27 lipca 1944, potem gen. Heinz Guderian.
• Szef Wydziału Operacyjnego: gen. Adolf Heusinger, później płk Bogislaw von Bonin i gen. Walther Wenck.
• I Zastępca Szefa Wydziału Operacyjnego: Friedrich Paulus do 4 lutego 1942, po nim gen. Günther Blumentritt.
• Szef Wydziału Organizacyjnego: gen. Hellmuth Stieff, po nim gen. Walther Buhle, po 20 lipca 1944 płk Wendland. W okresie od 21 czerwca 1941 do stycznia 1943 w wydziale tym pracował Claus von Stauffenberg.
• Szef Wydziału Łączności: gen. Erich Fellgiebel, po 20 lipca 1944 gen. Albert Braun.
• Szef Wydziału Transportu: gen. Rudolf Gercke.
• Oddział XII „Obce Armie Wschód” (niem. Fremde Heere Ost)
• Oddział Attachatów Wojskowych – zajmował się nadzorowaniem attachatów własnych i obcych.
• Zarząd Personalny (OKH). Jego szefowie: gen. Bodwin Keitel – do 1942, później gen. Rudolf Schmundt, a od 1 października 1944 gen. Wilhelm Burgdorf.
• Przedstawicielstwa poszczególnych rodzajów wojsk: piechoty, artylerii, inżynieryjnych, chemicznych, lotnictwa i marynarki wojennej.
• Komendant kwatery w Mamerkach gen. Walter von Gündel.

Wizyty i zamach na Hitlera

Mamerki jako jedna z głównych kwater wojskowych frontu wschodniego była bardzo często odwiedzana przez prominentnych gości w tym samego Adolfa Hitlera czy Benito Mussoliniego. Jednak to nie cała lista dyktatorów i przedstawicieli reżimów wizytujących to miejsce.

Wizyty Adolfa Hitlera i innych gości w Mamerkach

Adolf Hitler trzykrotnie przebywał z wizytą w Mamerkach. Pierwszy raz 30 czerwca 1941 z okazji 57 rocznicy urodzin szefa Sztabu Generalnego OKH generała Franza Haldera.

Druga wizyta już była znacznie bardziej oficjalna, ponieważ OKH Fuhrer odwiedził w towarzystwie innego ówczesnego dyktatora, a konkretnie Benito Mussoliniego. Dyktatorzy przybyli drezyną z “Wilczego Szańca”.

Trzecia i ostatnia udokumentowana wizyta odbyła się 14.07.1942 z okazji czterdziestolecia służby wojskowej generała Franza Haldera. Halder otrzymał od hitlera osobisty prezent w postaci podpisanego przez Fuhrera jego portretu. Co ciekawe niebawem po tym wydarzeniu-bo dwa miesiące później-Halder został zdymisjonowany przez Adolfa Hitlera i wysłany do obozu koncentracyjnego we Flossenburgu, a następnie do Dachau skąd wyszedł wyzwolony przez wojska amerykańskie. Powodem były odmienne od Hitlera koncepcje strategiczne, a sam konflikt ciągnął się już dłuższy czas i dotyczył przede wszystkim kierowania 11 armią Mansteina na Sewastopol oraz ofensywy na Kaukaz czy Staliningrad.

Poza Hitlerem, Mussoliniem i licznymi Attache Wojskowymi z innych państw Osi wizyty w Mamerkach odbywali również węgierski dyktator Miklos Horthy (09.09.1941), szef państwa rumuńskiego Jon Antonescu (11.02.1942) oraz marszałek Finlandii Carl Gustaw Mannerheim.

Przygotowania do zamachu na Hitlera

Kwatera Mamerki odegrała znaczącą rolę w słynnym i niestety nieudanym zamachu na życie Adolfa Hitlera, do którego doszło 20 lipca 1944 roku. To właśnie w bunkrach OKH Mauerwald słynny pułkownik Claus von Stauffenberg werbował spiskowców. Zakłada się, że na terenie kwatery przechowywał również tajne dokumenty, plany przewrotu na najwyższych szczeblach władzy III Rzeszy oraz materiały wybuchowe, które ostatecznie posłużyły do przeprowadzenia akcji w „Wilczym Szańcu”.

Mamerki atrakcje

Mamerki to nie wyłącznie bunkry, znajduje się tu wiele atrakcji, na których zwiedzenie warto przeznaczyć cały dzień.

Replika U-Boota

Na terenie Miasta Brygidy, znajduje się otwarte dla zwiedzających Muzeum Broni Tajnej-gdzie możemy dowiedzieć się więcej na temat takich projektów III Rzeszy jak Rakieta V2, Die Glocke, Horten Ho 229 czy Haunebu III, czyli prototyp nazistowskiego UFO.

Co jednak najważniejsze, możemy zobaczyć na własne oczy i zwiedzić słynnego niemieckiego U-Boota. 25 metrowa konstrukcja nie tylko dokładnie oddaje emocje i ducha tamtej epoki, ale pozwala poczuć się, jakbyśmy osobiście byli świadkami historii II Wojny Światowej.

Na terenie muzeum znajduje się również wystawa poświęcona Kanałowi Mazurskiemu.

Bursztynowa komnata

W 2016 roku w mediach polskich i światowych gruchnęła informacja o tym, że słynna bursztynowa komnata powstała z inicjatywy Fryderyka I Hohenzollerna znajduje się w Mamerkach. Fakt ten miał potwierdzać odnalezienie dotąd niezbadanego pomieszczenia w jednym z bunkrów. Niestety pomieszczenie okazało się puste.

W latach 2016 – 2017 przeprowadzono szereg badań w celu ostatecznej weryfikacji, czy Bursztynowa Komnata w Mamerkach się znajduje. Ostatecznie nie znaleziono potwierdzenia jej istnienia w OKH.

Niemniej jednak dziś można zwiedzać replikę Bursztynowej Komnaty. Ekspozycja to 60 metrów kwadratowych starannie wykonanych elementów, za które odpowiedzialna była renomowana pracownia artystyczna specjalizującą się w odtwarzaniu zaginionych dzieł sztuki światowej.

Wieża widokowa

Tuż obok muzeum znajduje się 38-metrowa wieża widokowa z przepięknym widokiem na panoramę jeziora Mamy. Stalowa, solidna konstrukcja zapewnia bezpieczeństwo i komfort zwiedzania nawet dla tych, którzy mają lęk wysokości!

Muzeum II Wojny Światowej

Muzeum to przede wszystkim jedyne w Europie muzeum poświęcone frontowi wschodniemu. Do dyspozycji zwiedzających oddano ponad 1000 m2 ekspozycji.

Można zobaczyć między innymi największa na świecie makietę bitwy pod Kurskiem o wielkości 24 metrów kwadratowych czy makietę bitwy o Stalingrad (16 m2).

Poza tym w muzeum czekają na nas liczne ciekawostki i informacje na temat II Wojny Światowej, eksponaty znalezione na tereni OKH Mamerki czy przekazane przez darczyńców. Zwiedzający będą mogli zobaczyć mundury wojskowe z epoki, przedmioty codziennego użytku żołnierza niemieckiego czy zobaczyć elementy jego uzbrojenia.