Pałac w Notyście Wielkim imponuje swoją wielkością, a stary park rozciągający się za budowlą przypomina o dawnej światłości tego miejsca. Niestety historia ta nie ma szczęśliwego zakończenia. Po dawnym budynku pozostały jedynie wspomnienia, a nowa realizacja nigdy nie została dokończona. Obecnie ruiny pałacu w Notyście niszczeją, zupełnie zapomniane.

Pałac w Notyście Wielkim – Położenie

Zrujnowany pałac znajduje się w miejscowości Notyst Wielki w powiecie mrągowskim, w gminie Mrągowo. Miejscowość oddalona jest od Mrągowa o ok. 19 km, a od Rynu o 8 km. Aby dojechać do pałacu początkowo kierujemy się drogą numer 59 na trasie Ryn-Mrągowo. Jadąc z Rynu za miejscowością Wejdyki skręcamy w lewo, na Notyst. Kierując się z Mrągowa za miejscowością Sadry skręcamy w prawo, również na Notyst.

Pałac wybudowano pomiędzy dwoma jeziorami. Od zachodniej strony jest to Jezioro Notyst, od wschodniej Jezioro Ryńskie.

Ruiny Pałacu w Notyście – historia

Pierwsze wzmianki o wsi Notyst pochodzą z XV wieku, kiedy to w 1444 roku wielki mistrz Konrad von Erlichshausen nadał Pawłowi z Noltis i Piotrowi Leistener 20 włók na prawie magdeburskim, z obowiązkiem służby. Już w XVI wieku była to wieś czynszowa. W 1539 roku w Notyście było 19 zagród chłopskich. Nieco później, bo w 1555 roku lokowano czynszową wieś Notyst Mały. W XVIII wieku majątek zaczął się rozwijać. W 1849 roku we wsi mieszkały 182 osoby, w 29 budynkach mieszkalnych.

Poza rezydencją w skład majątku wchodziły zabudowania folwarczne, kuźnia, młyn wodny, domy mieszkalne oraz park. Budynki gospodarskie pochodzą z drugiej połowy XIX wieku oraz początku XX wieku. W podobnym okresie wzniesiono także pałac, niestety dokładny rok powstania nie jest znany. Po dawnym pałacu zostały jedynie fundamenty. Brakuje także materiałów archiwalnych, które zaznajomiłyby nas bliżej z historią dawnego budynku.

Czas II wojny światowej nie był dla pałacu łaskawy. Rozgrabiony i zniszczony, po wojnie przeszedł w ręce skarbu państwa. Wnętrza rezydencji zaadaptowano na biuro ówczesnego dyrektora PGR oraz mieszkania komunalne. Przed użytkowaniem wykonano drobne prace, jednak potem budynki niszczały przez lata.

Pod koniec XX wieku pałac w Notyście zyskał nowego właściciela. Majątek pierwotnie składał się z rezydencji i parku krajobrazowego. Po dawnym pałacu zostało jednak niewiele. Po rozbiórce w 1996 roku, na jego fundamentach zaczęto budowę nowej posiadłości. Ta nigdy jednak nie została ukończona.

Los pozostałych zabudowań folwarcznych był podobny. Po 1945 roku poddano remontowi większość budowli gospodarczych, później obiekty niszczały. Rozebrano kuźnię i domy robotników folwarcznych, a także drewniany młyn.

Stary park rozciągający się powierzchni 2 ha zachował się jedynie w szczątkowym stanie.

Pałac w Notyście obecnie

Pałac powstał w XX wieku i po dawnym palacu pozostały jedynie fundamenty. Obecny budynek wzniesiono na planie litery U. Pierwotnie ramiona dzisiejszej bryły były zupełnie niezależnymi budynkami. Dwukondygnacyjny pałac ma podpiwniczenie pozostawione w oryginalnej formie.

Ciekawostką jest, że pałac w Notyście przez kilka lat odwiedzany był przez białego kozła, który chował się wewnątrz budynku.

Podsumowanie historii budynku

O historii pałacu nie wiadomo wiele. W Notyście Wielkim pałac powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XIX wieku, jednak poprzedni budynek nie dotrwał do naszych czasów. Po tamtym budynku pozostały piwnice, które niegdyś służyły nawet jako miejsce odprowadzania ścieków sanitarnych z nadziemnej części obiektu. Po wojnie obiekt stał nieremontowany, powoli niszczejąc. Stał się siedzibą PGR, jego wnętrze zaadaptowano na biuro dyrekcji PGR, a na poddaszu budynku utworzono mieszkania komunalne. Ruiny pałacu w Notyście trafiły w końcu w prywatne ręce. Zrujnowany pałac był jednak w opłakanym stanie i nowy właściciel podjął decyzję o zburzeniu części nadziemnej. W Notyście ruiny pałacu starano się wyremontować zgodnie z planem oryginalnego budynku, czyli z zachowanym zarysie piwnic. Po dawnym budynku pozostały jedynie fundamenty, na których postawiono nową rezydencję.

Ruiny pałacu w Notyście to nie tylko odkrywanie przeszłości, ale również spotkanie z historią regionu. To miejsce, które skrywa wiele tajemnic, czekających na odkrycie.