W latach pięćdziesiątych utworzono w Popielnie placówkę Polskiej Akademii Nauk. Podstawowym celem powołania tej naukowej placówki było dążenie do wzbogacenia i ratowania naszych zasobów przyrodniczych. Popielno, ze względu na swe położenie i walory przyrodnicze, okazało się doskonałym miejscem do realizacji tego programu. Położone jest ono w centrum Puszczy Piskiej, na półwyspie otoczonym czterema jeziorami – Bełdany, Mikołajewskie, Śniardwy i Wartołty.

Od ponad 40 lat prowadzonych jest w Popielnie szereg prac związanych z ochroną przyrody:

• powstał tu program hodowli wolnej konika polskiego znanej szeroko w kraju i za granicą,
• zorganizowano tu jedyną w Polsce hodowlę fermową bobrów, umożliwiającą poznanie biologii tego zwierzęcia,
• prowadzone są unikalne prace, znane w kraju i na swiecie, dotyczące biologii cyklu poroża, rozrodu i behawioru jelenia szlachetnego,
• prowadzona jest hodowla zachowawcza bydła rasy polskiej czerwonej,
• prowadzone są prace z zakresu rolnictwa proekologicznego ,
• las doświadczalny o powierzchni l600 ha stanowi rezerwat dla wolnożyjących tabunów konika polskiego. Prowadzone są tutaj prace nad kształtowaniem biologicznym różnorodnych ekosystemów leśnych, odtwarzaniem naturalnych zasobów leśnych oraz oddziaływaniem turystyki na kształtowanie się ekosystemów leśnych.

W lesie zostały wyznaczone ścieżki przyrodnicze umożliwiające zwiedzającym zapoznanie się z różnymi leśnymi zbiorowiskami i gatunkami roślin Puszczy Piskiej

Przy Stacji Badawczej w Popielnie działa Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej. Istnieje tu również ekspozycja muzealna gdzie prezentowane są materiały i eksponaty prezentujace dorobek Stacji.

Bydło polskie czerwone

Bydło rasy polskiej czerwonej jest jedną z najstarszych rodzimych ras bydła w Europie. Charakteryzuje się ono takimi właściwościami jak duża odporność i zdrowotność,. bardzo dobre przystosownie do trudnych warunków środowiska, niewybredność w doborze pasz. Bydło to doskonale nadaje się do utrzymania w małych gospodarstwach rolnych w warunkach chowu półintensywnego. Mleko od krów polskich czerwonych odznacza się wysoką wartością biologiczną. Wartościowe cechy bydła polskiego czerwonego są związane z założeniami genetycznymi ich protoplastów i stanowią m.inn., o dużej wartości tego bydła dla zachowania bioróżnorodności gatunku.

Bóbr europejski (Castor fiber L.)

Bóbr jest największym polskim gryzoniem,osiąga wagę do 30 kg, dożywa 20 lat , uzyskując dojrzałość w wieku 3-4 lat. Umaszczenie bobra jest jednolicie czarne lub brązowe. Bóbr pozyskuje młode raz w roku, najczęściej 2-3 sztuki w miocie. Niegdyś bóbr był gatunkiem powszechnie występującym na terytorium Polski. Na początku XX wieku bóbr występował już nielicznie, tylko we wschodniej części Polski. W roku 1919 gatunek ten został objęty ścisłą ochroną.W nowych granicach Polski zlokalizowano tylko pojedyncze stanowiska jego bytowania. Dla odtworzenia populacji bobra zorganizowano w Popielnie w 1958 roku fermę hodowlaną bobrów, w której uzyskano pierwszy materiał przeznaczony do reintrodukcji w dorzeczu Wisły i Warty. W 1976 roku wdrożony został Program Aktywnej Ochrony Bobra. W ramach tego programu rozpoczęto odłowy bobrów na Suwalszczyźnie oraz przesiedlanie ich w inne regiony kraju. Dzięki tym działaniom, bóbr w Polsce jest gatunkiem uratowanym, jego liczebność szacuje się na około 10 tys.sztuk. Ochrona bobra i przywrócenie go przyrodzie niesie ze sobą duże korzyści dla środowiska. Bóbr poprzez tworzenie zalewów bobrowych przyspiesza procesy samooczyszczania się wody i stwarza środowisko dla bytowania licznych organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Jeleń szlachetny (Cervus elaphus L.)

W Polsce występuje kilka ekotypów jelenia szlachetnego: jeleń bieszczadzki (największy i najsilniejszy), jeleń mazurski, jeleń wielkopolski i jeleń pomorski. Na terenie Puszczy Piskiej występuje jeleń mazurski. Płodność jeleni związana jest z sezonem. Rykowisko (okres godowy) ma miejsce jesienią , porody następują wczesną wiosną. Samce jelenia (byki) co roku nakładają i zrzucają poroże. Faza wzrostu poroża rozpoczyna się po około tygodniu od zrzuceniu poroża (luty, marzec) i trwa do końca lipca. Rosnące poroże (panty) jest silnie ukrwione i unerwione, pokryte skórą. Jest to najszybciej rosnąca tkanka w świecie żwierząt, która w początkowym okresie rośnie ok. 2 cm na dobę. Ferma jeleni w Popielnie istnieje już ponad 40 lat i jest jedyną fermą doświadczalną w Polsce. Wyjaśniono tutaj wiele zagadnień związanych z zachowaniem jelenia.Wykazano, że nakładanie i zrzucanie poroża ma ścisły związek z długością dnia.Badano mechanizmy regeneracyjne poroża i jego wzrostu. Opracowano metodę pobierania nasienia od byków, jego konserwację i sztuczną inseminację. Wyniki tych badań stworzyły możliwość aktywnej ochrony ginących populacji jeleni. Wiele wyników badawczych osiągniętych na fermie jeleni w Popielnie ma zasięg światowy.

Koniki polskie w Stacji Badawczej w Popielnie

Koniki polskie jest to jedyna rasa koni na świecie wywodząca się bespośrednio od dziko żyjących koni – tarpanów, które do końca XVIII wieku można było spotkać na lesistych obszarach dawnej Polski, Litwy i Prus. Po swoich dzikich przodkach odziedziczyły charakterystyczne myszowate umaszczenie, z ciemną pręgą biegnącą przez grzbiet. Charakteryzują się dużą wytrzymałością, odpornością na choroby, łatwością w przystosowaniu się do ciężkich warunków bytowania. Hodowla koników w Popielnie prowadzona jest w dwóch niezależnych gupach. Jedną z nich stanowią koniki hodowane systemem stajennym (tradycyjnym), natomiast drugą koniki utrzymywane na swobodzie, które przebywają w rezerwacie leśnym o powierzchni 1600 ha. Grupa rezerwatowa koników traktowana jest podobnie jak inne dziko żyjące zwierzęta na terenie rezerwatu (np sarny, jelenie, dziki),a tym samym ingerencja człowieka ograniczona jest do niezbędnego minimum. Obecnie na terenie rezerwatu przebywają cztery tabuny, z których każdy złożony jest z ogiera-przywódcy tabunu oraz około 5 klaczy i ich przychówku. Koniki polskie, które można oglądać w rezerwcie popielniańskim, pomimo tego, że są już niejednokrotnie 4-5 pokoleniem żyjącym na wolności, nie uciekają na widok człowieka i nie przejawiają w jego kierunku jakiejkolwiek agresji. Dzięki temu możliwe jest zwiedzenie rezerwatu, jego malowniczych zakątków i oglądanie koników żyjących w naturalnych warunkach.Widok pasącego się tabunu na leśnej polanie, przy wodopoju, zabawy źrebiąt czy walka ogierów, pozostawiają niezatarte wspomnienia.

Ścieżki przyrodnicze lasu popielniańskiego

Na terenie lasu przebiegają dwie ścieżki przyrodnicze. Pierwsza z nich zaczyna się w Popielnie i biegnie wzdłuż brzegu jeziora Bełdany, przy czym dłuższa trasa (10 km) kończy się przy bramie wjazdowej do lasu popielniańskiego, natomiast krótsza tworzy zamkniętą pętlę o długości 6 km. Wędrując tą ścieżką przyrodniczą można zapoznać się z bioróżnorodnością Puszczy Piskiej i charakterystycznymi dla niej gatunkami roślin. Dominującym gatunkiem lasu popielniańskiego jest sosna zwyczajna, ponad to występuje tu świerk, brzoza brodawkowata, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna i grab zwyczajny.

Z krzewów należy wymianić jarząb pospolity zwany popularnie jarzębiną, kalinę koralową, głóg jednoszyjkowy i jałowiec pospolity. Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem są tu bory świeże z borówką czarną, która tworzy mozaikę z bardzo rzadkimi, chronionymi krzewinkami zimoziołu północnego, stanowiącego relikt glacjalny. Na glebach bagiennych występuje tzw. łęg jesionowo-olszowy z charakterystycznymi drzewami jak olsza czarna i jesion wyniosły. Z bylin najczęściej występują pokrzwa pospolita, skrzyp leśny i czyściec leśny. Na glebach żyżniejszych gatunkiem panującym jest lipa drobnolistna, grab zwyczajny i dąb szypułkowy. Występują tu masowo zawilce, przylaszczki. Natomiast z gatunków chronionych należy wymienić krzew wawrzynek wilczełyko, marzanka wonna, lilia złotogłów i kopytnik pospolity.

Druga ścieżka botaniczna -”Smolaki” ma na celu ukazanie poszczególnych etapów sukcesji jezior dystroficznych Trasa ścieżki tworzy zamkniętą pętlę obejmującą dwa jeziorka dystroficzne – Smolak Duży o powierzchni około 10 ha i Smolak Mały o powierzchni około 3,5 ha oraz torfowisko Kurze Bagno pozostałe po dawnym jeziorku. Scieżka ukazuje poszczególne etapy sukcesji tych niezwykle ciekawych i cennych zbiorowisk roślinnnych.

Długość trasy wynosi 6 km . Prezentowane środowiska porastają specyficzne rośliny, a najczęściej występują tu torfowce pokrywające powierzchnię torfowiska, bagno zwyczajne o odurzającym zapachu, wełnianka pochwowata, borówka bagienna zwana popularnie łochynią, żurawina błotna, modrzewica zwyczajna oraz rosiczka okrągłolistna wzbudzająca największe emocje wśród wszystkich roślin torfowiskowych ponieważ jest owadożerna.

Rolnictwo proekologiczne

Prowadzone w Stacji badania mają na celu opracowanie zasad optymalizacji gospodarowania na obszarach użytkowanych rolniczo, a położonych na terenach o szczególnej wartości przyrodniczej i krajobrazowej. Głównym celem jest uzyskanie odpowiednio wysokiej produkcji rolniczej pozwalającej równocześnie zachować równowagę w przyrodzie. Prowadzone badania dotyczą przyrodniczych i agrotechnicznych uwarunkowań produkcji roślinnej ze szczególnym uwzględnieniem zbóż, opracowania sposobu wykorzystania oraz optymalnego poziomu użytkowania łąk naturalnych ( w tym także śródleśnych).

Muzeum przy Stacji Badawczej w Popielnie

Sala muzealna zajmuje jedno z pomieszczeń zabytkowego, XVIII -wiecznego spichlerza, w którym zgromadzono materiał prezentujący dorobek Stacji. Ekspozycja składa się z kilku działów, z których największy stanowi kolekcja zrzutów poroża jeleni, na podstawie których można przeanalizować zmianę wielkości i kształtu poroża w ciągu kolejnych lat życia zwierząt. Jest to jedyna w Polsce tego typu kolekcja zrzutów poroża Inne działy poświęcone są konikom polskim, bobrom, zespołom roślinnym występującym na terenie lasu popielniańskiego, a także zadrzewieniom śródpolnym całego półwyspu. Ekspozycja cieszy się dużym zainteresowaniem zwiedzających Popielno turystów, stanowi również jeden ze środków dydaktycznych w procesie edukacji o środowisku przyrodniczym dzieci i młodzieży.

Ośrodek Edukacji Przyrodniczo – Ekologicznej przy Stacji Badawczej PAN w Popielnie

Stacja Badawcza posiada wyjątkowo korzystne warunki do prowadzenia edukacji o środowisku przyrodniczym i ochronie różnorodności biologicznej. Takie podejście do zagadnienia często określa się hasłem “o przyrodzie w przyrodzie”.

Prowadzone są tutaj różne formy kształcenia, którymi objęta jest przedewszystkim młodzież z rolniczych szkół zawodowych i liceów ogólnokształcacych. Organizowane są t.zw.”zielone szkoły”, prowadzone są praktyki studenckie i obozy specjalistyczne. Organizowane są też seminaria i wykłady specjalistyczne.Zajęcia prowadzone są przez kadrę pracowników Stacji doskonale znającą poruszaną problematykę i środowisko przyrodnicze

Tematyka zajęć dostosowana jest do potrzeb i możliwości przyswojenia treści przez określoną grupę słuchaczy. Poruszane są m.inn. takie zagadnienia jak :pojęcie różnorodności biologicznej, zachowanie zasobów genowych flory i fauny, zasady gospodarowania na terenach chronionych, środowiskotwórcza rola dzikich zwierząt, odtworzenie układów przyrodniczych wymagających unaturalnienia, agroturystyka jako forma edukacji o środowisku.