Warmia i Mazury słyną z malowniczych krajobrazów, zielonych lasów oraz pięknych jezior. Jednakże to nie tylko przyroda jest atrakcyjna dla turystów, ale również bogata historia, która ożywa w licznych zabytkach architektury drewnianej. W regionie znajdziesz wiele pięknych, drewnianych kościołów, cerkwi czy chat, które przyciągają swoim wyjątkowym charakterem. Oto lista miejscowości, w których zobaczysz najpiękniejsze, drewniane zabytki na terenie Warmii i Mazur.

Którędy wiedzie szlak architektury drewnianej na Warmii i Mazurach?

Ta wyjątkowa trasa przebiega przede wszystkim przez maleńkie, warmińskie wsie oraz malownicze, mazurskie miejscowości, dzięki czemu mamy przyjemność zaprezentować najpiękniejsze perełki architektury drewnianej regionu. Do wycieczki postanowiliśmy dodać tereny Ziemi lubawskiej, rozszerzając trasę na obszar całego województwa warmińsko-mazurskiego.

Szlak rozpoczyna się w Lubawie, wiedzie przez najpiękniejsze warmińskie i mazurskie wsie i miasteczka, a kończy się w Północnej Bramie Mazur, czyli Węgorzewie lub w opcji dla wytrwałych – w miejscowości Wieliczki.

Ziemia Lubawska – piękno wsi

Nasza trasa nie zaczyna się ani na historycznych Mazurach, ani na Warmii. Rozpoczynamy ją na Ziemi lubawskiej, w Lubawie, która obecnie leży w województwie warmińsko-mazurskiej. Tereny Ziemi lubawskiej wypełnione są przepięknymi, drewnianymi kościołami. Jeden z nich znajduje się właśnie w Lubawie. Barokowy kościół św. Barbary wzniesiony w latach 1770-79. Drewnianą świątynię umieszczono na kamiennej podmurówce.

Również najbliższe okolice miasta zasługują na uwagę. Około 4 km od Lubawy zlokalizowany jest kościół pw. Św. Barbary w Złotowie. Drewniana świątynia z XVIII wieku, to kolejny krok na trasie.

Około 10 km na północ, w miejscowości Rożental podziwiać można wyjątkową parafię pw. św. Wawrzyńca. Kościół z 1761 roku to jeden z najpiękniejszych, drewnianych obiektów w okolicy. Jego wnętrze zdobią gotyckie rzeźby z wcześniejszego kościoła z XV wieku.

Drewniane kościoły Ziemi Lubawskiej znajdziesz również w Boleszynie oraz Tylicach.

16 km od Lubawy w kierunku południowo wschodnim wzniesiono ciekawy, drewniany kościół pw. św. Barbary w Rumianie.

Skansen w Olsztynku – punk obowiązkowy na szlaku

Muzeum budownictwa ludowego w Olsztynku to miejsce jedyne w swoim rodzaju. Park etnograficzny to 80 obiektów dużej i małej architektury wiejskiej z terenów Warmii i Mazur oraz Powiśla. Wśród zabytków znajdują się budynki mieszkalne, zabudowania gospodarcze i budynki sakralne. Wyposażenie budynków stanowią przedmioty codziennego użytku. Dzięki temu możesz zobaczyć, jak wyglądało codzienne życie w XIX i XX wieku w Prusach wschodnich.

Wśród oryginalnych budynków obejrzysz między innymi wiatrak holenderski ze wsi Dobrocin z 2 połowy XIX wieku, drewniany budynek szkoły ze wsi Pawłowo (powiat Olsztyński), chałupę ze wsi Zielonka Pasłęcka oraz młyn wodny. Wśród atrakcji są także kopie budynków, na przykład kościół ze wsi Rychnowo, dzwonnica ze wsi Mańki czy olejarnia ze wsi Kronin.

Choć to drewniane zabytki są główną atrakcją tego miejsca i dla zabytków warto tu przyjechać, to najmłodszych turystów przyciągają także zwierzęta gospodarskie, które żyją na terenie parku. Wśród muzealnych zwierząt są konie, owce, króliki czy kury.

Rychnowo – Jeden z najpiękniejszych obiektów regionu

Replikę kościoła ze wsi Rychnowo zobaczyć można w parku etnograficznym w Olsztynku. Jednak zaledwie 17 km dalej, stoi oryginał, jednak dostęp do niego jest ograniczony. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rychnowie powstał w 1713 roku. Świetnie zachowane, oryginalne wnętrze skrywa polichromie z przedstawieniami figuralnymi i ornamentalnymi.

Okolice Olsztyna – Warmia sercem drewnianej tradycji

Wyjątkowa, drewniana architektura to coś, po co warto przyjechać na Warmię. Budownictwo w gminie Purda co roku przyciąga wielu turystów. Wyjątkowe, oryginalne budynki zasługują na szczególną uwagę. A ikoną warmińskiej wsi są drewniane chałupy!

Pierwszy przystanek na szlaku to wieś Kaborno w powiecie olsztyńskim i tutejsza, zabytkowa chata. Wiejski dom mieszkalny z XIX wieku to jeden z ciekawszych obiektów historii warmińskiej wsi.

4,6 km dalej we wsi Klewki wybudowano kościół z drewnianą wieżą. Budowlę z kamienia polnego i cegły z XV roku przebudowano w XVIII wieku, dodając drewnianą część, dzięki której zyskał wyjątkowego charakteru.

Na obszarze gminy znajdziesz również inne drewniane obiekty, rozsiane po terenie gminy, między innymi we wsiach Chaberkowo i Giławy.

10,5 km na południowy zachód od wsi Klewki, w gminie Stawiguda, natkniesz się miejscowość Ruś. Tutejsze drewniane zabudowania pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Poza urokliwymi chatami, w miejscowości znajduje się również drewniany młyn. Zabytek jest niestety w coraz gorszym stanie i powoli popada w ruinę.

Klon – poczujesz się tu jak w skansenie

Dalej jadąc przez Szczytno, kierujemy się do miejscowości Klon. Ta wyjątkowa, doskonale zachowana wieś w powiecie szczycieńskim to prawdziwy skansen. A to, co najbardziej przyciąga zwiedzających, to piękne, drewniane chałupy. 40 budynków z końca XIX wieku to coś, po co warto tu przyjechać. Wyjątkowym zabytkiem jest także budynek dawnej szkoły.

Zgon – kolejny krok na szlaku architektury drewnianej

Na hasło drewniane Mazury od razu przychodzi nam na myśl wieś Zgon (powiat mrągowski, gmina Piecki). Tu również znajdziesz przepiękne, drewniane chałupy. Na tle 16 starych domów wyróżnia się chata w stylu kurpiowskim.

Miejscowość znana jest również ze względu na galerię rzeźby Adama Szubskiego, który swoje wyjątkowe prace tworzy w jednej z chałup.

Choć nasz szlak prowadzi przede wszystkim przez miejscowości, w których główną rolę grają drewniane chałupy, cerkwie i kościoły, to we wsi nie brakuje oryginalnej zabudowy gospodarczej wykonanej z drewna.

Wojnowo – o historii staroobrzędowców

Punkt obowiązkowy na szlaku to Wojnowo, wieś założona przez starowierców. W miejscowości znajduje się molenna oraz klasztor żeński staroobrzędowców. Oba budynki, choć godne uwagi, są jednak murowane.

Na terenie Wojnowa polecamy zobaczyć zabudowania drewniane. Szczególną uwagę zwraca przepiękna cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej. Świątynię zbudowano na wzór cerkwi z okolic Tweru.

We wsi zachowała się także zabudowa mieszkalna, czyli drewniane chałupy. Część z budynków ma jednak otynkowane ściany.

Ruciane-Nida – Mazury w pigułce

Miasto Ruciane-Nida to jedno z najchętniej odwiedzanych miejsc na Mazurach. Wśród zabytków zachował się tu wyjątkowo ciekawy obiekt – wytłuszczania nasion. W skład kompleksu budynków wchodzą zarówno obiekty drewniane, jak i murowane. Wśród budynków z drewna jest sześciokondygnacyjny magazyn główny szyszek. Zwiedzanie wytłuszczani w środku niestety nie jest możliwe.

Krutyń – również drewniane budowle

Turyści wybierają to miejsce przede wszystkim po przygody w kajaku, jednak sama miejscowość jest również godna uwagi. Drewniana architektura wyłania się tu w wielu miejscach. Drewniane domy pochodzą głównie z XX wieku.

Ciekawostką w Krutyni jest mieszczące się w budynku stodoły Muzeum Przyrodnicze.

Ostre Bardo

Wieś Ostre Bardo (powiat bartoszycki, gmina Sępopol) położona jest przy samej granicy z Rosją. W XVI wieku wzniesiono tu kościół ewangelicki, który następnie przeszedł w ręce katolików, a od 1991 roku jest własnością parafii greckokatolickiej.

Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Ostrym Bardzie jest budynkiem murowanym z drewnianą wieżą.

Węgorzewo – o historii wsi mazurskiej

Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie to kolejny punkt na szlaku. Utworzono tu park etnograficzny, a w nim wyjątkowe, drewniane chaty przeniesione z mazurskich miejscowości. Tutaj poznasz historię i prawdziwe życie w XIX wiecznej wsi. Poza chałupami w parku znajdują się inne, niezwykle ciekawe obiekty: drewniana remiza strażacka z przełomu XIX i XX wieku, replika stodoły oraz kuźnia. Ściany kuźni wykonane są w stylu muru pruskiego, czyli drewniana konstrukcja wypełniona jest murem z cegły.

Park jest oczywiście częścią muzeum, a wyjątkowe budowle można podziwiać w środku. Wewnątrz budynków znajduje się oryginalne wyposażenie nawiązujące do codziennego życia na wsi.

W Węgorzewie warto zwrócić uwagę na cmentarz z okresu I wojny światowej, na którym pochowano żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej. Na cmentarzu umieszczono 15 metrowy, drewniany krzyż ufundowany przez rodzinę Lehndorff, właścicieli jednego z ciekawszych pałaców w okolicy – pałacu w Sztynorcie. Miejsce to często pomijane przez zwiedzających będących w Węgorzewie, jest punktem widokowym na jezioro Święcajty.

Wieliczki – perełka wśród zabytków

Nasz szlak kończy parafia pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wieliczkach. Świątynia wykonana jest w całości z drewna. Obiekt wzniesiono w 1676 roku. Czyni go to jednym z najstarszych, drewnianych kościołów na Mazurach. Główny ołtarz wykonany według projektu rzeźbiarza A. Pietrzyka pochodzi z 1876 roku, natomiast w kościele znajduje się także dawny ołtarz z 1654 roku.

Pod świątynią stworzono dwie krypty przeznaczone na grobowce, które zasypano w XIX wieku. W pierwszej połowie XX wieku podczas remontu, odnaleziono pod kościołem 23 trumny pochodzące z XVII wieku.

Na terenie parafii mieści się cmentarz z I wojny światowej również wpisany na listę zabytków.

Drewniane kościoły i cerkwie poza szlakiem:

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Ostrykole
• Cerkiew św. Apostołów Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim
• Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Koszelewach
• Parafia św. Mikołaja Biskupa w Szwarcenowie
• Kościół pw. św. Piotra w Okowach w Pietrzwałdzie
• Parafia pw. Wszystkich Świętych w Niechłoninie

Sprawdź również nasz artykuł o skansenach na Warmii i Mazurach